Mariusz Zaruski

Konsekwentna droga działacza niepodległościowego i żołnierza stawiają Mariusza Zaruskiego w jednym szeregu z innymi patronami polskiej niepodległości. Człowiekiem, który tę drogę mu torował, był jego rówieśnik Józef Piłsudski. Podobnie jak późniejszy pierwszy marszałek Polski, Zaruski był przedstawicielem pokolenia popowstaniowego, żyjącego w cieniu legendy insurekcji 1863 r. To motywowało jego akces w 1912 r. do Związku Walki Czynnej i paramilitarnego „Strzelca”. Ten wybór z kolei na lata związał losy Zaruskiego z Piłsudskim.

U progu Wielkiej Wojny, w czasie kiedy walka o niepodległość Polski weszła w decydującą fazę, Zaruski przeszedł chrzest bojowy w szeregach zakopiańskiej kompanii strzelców, która w sierpniu 1914 r. wraz z I Kompanią Kadrową wkroczyła do Kielc. W 1915 r. już jako kawalerzysta 1. Pułku Ułanów Legionów Polskich bił się z Rosjanami na froncie wschodnim. W 1917 r., podczas kryzysu przysięgowego, został osadzony w twierdzy przemyskiej. Zwolniony w grudniu tego roku, na rozkaz Piłsudskiego zakładał Polską Organizację Wojskową na Podhalu. W kwietniu 1919 r. jako dowódca 11. Pułku Ułanów odrodzonego Wojska Polskiego odbijał z rąk bolszewików Wilno. Ukoronowaniem jego służby wojskowej stała się nominacja w 1923 r. na adiutanta prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego, potwierdzona rok później awansem na stopień generalski.

Niewątpliwe zasługi Zaruskiego z okresu walk o niepodległość i granice okazały się zaledwie wstępem do jego osiągnięć na innych polach – w Polsce Odrodzonej. Niepodległościowiec zdjął mundur, lecz nadal służył ojczyźnie – jako niestrudzony społecznik, wychowawca i przyjaciel młodzieży. Lista aktywności, jakim poświęcał się w cywilu, przedstawia się imponująco: podróżnik, fotografik, artysta malarz, pionier wyczynowego narciarstwa, autor wierszy i opowiadań, publicysta. Poczesne miejsce wśród jego pasji zajęły jednak wspinaczka górska i żeglarstwo. To właśnie Tatry i Bałtyk stały się treścią życia i służby publicznej Mariusza Zaruskiego.